Çin, Ukrayna krizinde nerede duruyor?

0 0 Mart 07, 2023 YAZIYI DÜZENLE

Ukrayna’da devam eden çatışmalar bir yılını doldururken iki tarafın da müzakere masasına uzak olduğu görülüyor. Rusya’nın yakın zamanda büyü...

Ukrayna’da devam eden çatışmalar bir yılını doldururken iki tarafın da müzakere masasına uzak olduğu görülüyor. Rusya’nın yakın zamanda büyük bir saldırı gerçekleştireceği haberlerinden ABD’nin Ukrayna’yı son ana kadar destekleyeceğini deklare etmesine kadar karmaşık ve belirsiz bir durum söz konusu.

Rusya ile “sınırsız dostluğu” bulunan Çin ise bu karmaşık durum karşısında pozisyon belirlemeye çalışıyor.

Çin uzun süredir tarafsız bir pozisyonda kalmaya çabaladı ancak son zamanlarda artan eleştiriler ve Tayvan ile ilgili benzetmeler Çin stratejisinde bir balans ayarı yapıldığını gösteriyor.

Bir süre önce ABD, Çin’in Rusya’ya askeri yardım sağladığını ve hatta ölümcül silahlar vermeye yakın olduğunu iddia etti. Çin ise bu iddiaları yalanladı ve Ukrayna meselesi ile ilgili bir pozisyon beyanı yayınladı.

Basında “Çin’in barış planı” olarak yer alan söz konusu metin yeterli ilgiyi göremedi.

Çin aslında geçen yıl da konu ile ilgili (5) maddelik bir “duruş” metni yayınlamıştı. O metinde Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü savunan Çin aynı zamanda diğer ülkelerin “güvenlik kaygılarının” da dikkate alınması gerektiğini belirtmiş ve Rusya’nın NATO’nun genişlemesi noktasında meşru kaygılarının dikkate alınması gerektiğini vurgulamıştı.

Hatırlarsanız geçen senenin başlarında (4 Şubat 2022) Xi Jinping ve Putin, Pekin’de bir araya gelmiş ve yayınlanan ortak açıklamada “Taraflar NATO'nun genişlemesine karşı çıkıyor ve Kuzey Atlantik İttifakını ideolojik soğuk savaş yaklaşımlarından vazgeçmeye çağırıyor” cümlesi çok dikkat çekmişti.

Bu sene yayınlanan ve (12) maddeden oluşan "Çin'in Ukrayna Krizinin Siyasi Çözümüne İlişkin Pozisyonu" başlıklı belgede ise NATO’ya değinilmezken Soğuk Savaş zihniyetinin terk edilmesi ve tüm ülkelerin meşru güvenlik çıkarları ile birlikte endişelerinin ciddiye alınması gerektiği özellikle vurgulanıyor.

Söz konusu belgede dikkat çeken en somut madde tarafların bir an önce ateşkes sağlaması. Ayrıca sivillerin bölgeden tahliyesini sağlayacak insani koridorlar oluşturulması ve nükleer seçenekten kesinlikle kaçınılmasına dair uyarılar da dikkate değer maddeler olarak öne çıktı.

Belgede Karadeniz Hububat Girişimine gereken önemin verilmesi, tek taraflı yaptırımların kaldırılması ve tedarik zincirlerindeki istikrarın korunması gibi temennilere yer verildiğini de not edelim.

Belge, beklenen etkiyi göstermedi. Ukrayna tarafı belgenin değerlendirmeye açık olduğunu söylerken Rus tarafı ise “Çinli dostlarımızın planını büyük bir dikkatle ele alıyoruz.” açıklamasında bulundu.

NATO genel sekreteri Stoltenberg ise 'bu konuda Çin'e fazla güven yok' derken Avrupa kanadında bazı soru işaretlerinin var olduğunu ima etti.

ABD ise Çin'in barış planını bir dikkat dağıtma girişimi olarak tanımladı.

Belge esasen Çin’in dış politikasında ortaya çıkan değişim ve dönüşümü dengelemeye yönelik bir hamle gibi görünüyor. Çin bir yandan Rusya ile aynı safta dururken Ukrayna’yı da yabancılaştırmayan bir söylem geliştirmeye çabalıyor.

Bazı kuruluşların yaptığı hesaplamalara göre Ukrayna’nın şu ana kadar oluşan ekonomik kaybı yüz milyarlarca dolar civarında. Çin, savaşın sona ermesinin ardından Ukrayna’nın inşasında rol oynamak isteyecektir. Bu nedenle Ukrayna’yı yabancılaştıracak bir retorik Çin’in işine gelmeyecektir.

Bu belge ile Çin, Ukrayna krizinde durduğu pozisyonu resmi bir çerçeveye sokarken aynı zamanda ABD menşeli “Rusya’ya yardım” ithamlarına da yanıt vermeye çabalıyor.

Burada anahtar kelimeler “egemenlik, toprak bütünlüğü, BM ilkeleri ve Rusya’nın meşru güvenlik kaygıları” şeklinde formüle edilebilir.

Pekin daha çok uzun vadeli bir pozisyon belirliyor ve hem Ukrayna hem de Rusya ile olan ilişkileri dengeli bir hatta tutmaya çalışıyor. Belge ile ayrıca Avrupa ile aralarında oluşan stratejik boşluğu kapatmak istiyor. Avrupa ülkeleri özellikle son dönemde Çin konusunda ABD ile benzer bir söylem tutturmuş durumda.

Öte yandan bir de Tayvan konusunda kurulan benzerlikler var. Bu belge bir bakıma olası bir Tayvan müdahalesinde Çin’in pozisyonuna dair veriler de var. Özellikle tüm ülkelerin meşru güvenlik endişelerine saygı gösterilmesi hususu ve toprak bütünlüğüne yapılan vurgu bunun işareti.

Barış planı bir kez daha gösterdi ki Çin nötr bir pozisyonda kalmaya devam ederek zaman kazanmak istiyor. Son dönemde Rusya ile derinleşen ilişkiler ve keza İran’ın da Çin’e daha fazla bağımlı hale gelmesi ile Çin’in iki ülke ile asimetrik bir bağımlılık ilişkisi kurduğunu gösteriyor.

Böyle bir avantajı iyi kullanmak isteyen Çin, Rusya’yı karşısına almak istemiyor. Ayrıca Tayvan meselesinin yakıcılığı orada dururken Rusya’nın izole edilmesine izin vermeyecektir. Rusya’nın yalnız bırakılması Batı’nın Tayvan meselesine tüm gücüyle odaklanacağı bir konjonktüre sebebiyet verebilir.

Çin ve Rusya'nın yoğun ve derin bir ortaklığa girmiş olması içinden geçtiğimiz dönemin en büyük jeopolitik kırılması. ABD’li siyasal elitlerin bu işi önceden görmemesi ya da daha doğru bir deyimle umursamaması bu kırılmayı derinleştirdi. Bu nedenle Çin’in Rusya’yı kendi saflarından uzaklaştırması ya da buna izin vermesi zor bir ihtimal olarak görünüyor.

Çin'in Rusya ile toplam ticareti (200) milyar dolara yaklaşır iken ABD ve AB ülkeleri ile yaklaşık (1) trilyon dolara yaklaşan bir ticaret hacmi söz konusu. Dolayısı ile Çin bu durumu da mutlaka hesap edecektir.

Bu nedenle söz konusu barış planı süregiden çatışmaları kesebilecek güçte bir metin olmasa da dengeli bir yaklaşım sergilemeye çalışan bir iyi niyet beyanı olarak okunabilir. Çin'in bu krizde bir arabulucu olabileceği fikrini aşırı bir yorum olarak nitelemek mümkün.

Çin hem Rusya’yı yanında tutmaya hem de tarafsız bir pozisyonda kalmaya çabalayarak zararını minimum bir seviyede tutmaya çalışacaktır.

Dr.Hüseyin Korkmaz.

Yazar, başta ABD-Çin ilişkileri olmak üzere Çin ve Asya Jeopolitiği üzerine odaklanan bir araştırmacıdır.