Çin’in dış politikasında ‘çok kutuplu’ imar: ‘Çevreleme'ye karşı 'kararlı direniş' stratejisi

  Çin dışişleri bakanı Wang Yi’nin son basın toplantısı, Çin dış politikasında devam eden süreklilikler ve kopuşları anlamlandırmak için öne...

 

Çin dışişleri bakanı Wang Yi’nin son basın toplantısı, Çin dış politikasında devam eden süreklilikler ve kopuşları anlamlandırmak için önemli bir fırsat sunuyor. Çin’de gerçekleştirilen iki oturum kapsamında yapılan basın toplantısına Wang’ın "Eğer ABD Çin'i çevrelemeye devam ederse, biz de kararlılıkla karşı koyacağız." sözleri damga vurdu.

ABD ve Çin arasında özellikle son dönemde derinleşen ticaret savaşının etkisine binaen yapılan “sonuna kadar savaşacağız” şeklindeki açıklamalar Çin’in dış politikasında yeni bir kurt savaşçı pratiğine dönüşe işaret ederken ardından gelen durumu tevil etmeye yönelik çabalar Çin’in hala temkinli bir yaklaşıma sahip olduğunu gösteriyor.

‘Çatışma tercih değil ama geri adım yok’

Wang Yi'nin açıklamalarını detaylı biçimde tetkik ettiğimizde, üç önemli husus öne çıkıyor.

Birincisi Çin, ABD ile ortaya çıkabilecek tüm sorunları aynı agresiflik ile karşılayacağının ön kabulü ile hareket ediyor. Burada “çatışma tercih değil” denilerek aslında açık kapı da bırakılırken özellikle Tayvan ve ticaret savaşları gibi konularda kesinlikle geri adım atılmayacağı vurgulanıyor. ABD iki yüzlü olmakla suçlanırken aynı anda hem baskı hem de iş birliğinin imkânsız olduğu ifade ediliyor.

İkinci olarak toplantıya damga vuran bir diğer husus ise Rusya ile devam eden ortaklığın sarsılmaz oluşuna yönelik retorik. Wang, dışarda koşullar ne olursa olsun bu sınırsız dostluğun etkilenmeyeceğini üzerine basa basa belirtiyor. Son dönemde Trump-Putin yakınlaşmasının Çin’i izole edebileceği yönündeki düşünce de stratejik bir girişimden çok tarihsel bir analoji olarak kaldı.

Üçüncü ve belki de en önemli husus ise Wang’ın çok kutupluluğa doğrudan ve dolaylı şekilde yaptığı vurgular oldu. “Uluslararası ilişkilerin birkaç ülkenin tekelinde olmasına karşıyız. Dünya orman kanununa dönmemeli, egemen eşitlik ve adalet ilkesi korunmalı” yönündeki retorik Çin’in Batı merkezli hegemonik işleyişten duyduğu rahatsızlığı yansıtıyor. Burada özellikle BM’nin otoritesine yapılan vurgu önemli.

‘Kurt savaşçı’ değil daha özgüvenli bir Çin

Mevcut konjonktür itibariyle Çin’in dış politikasının yeni bir kurt savaşçı diplomasiye döndüğünü söylemek mümkün değil ancak uzlaşmacı pozisyondan daha özgüvenli olduğu yeni bir mevziye geçiş yaptığını söyleyebiliriz. Trump’un yeniden başkan olması ve ilişkileri germesine Çin’in verdiği stratejik bir yanıt olarak mülahaza etmek de mümkün.

Bu minvalde Çin’in küresel stratejisi için de bazı çıkarımlar yapabiliriz.

ABD ile yoğun bir büyük güç rekabetine tutuşan Çin uzun zamandır yaptığı gibi çok kutuplu dünya düzenini teşvik etmeye devam ediyor. BM’nin otoritesinin yeniden tesis edildiği ve güçlendirildiği reforme edilmiş çok kutuplu küresel bir düzen Çin’in öncelikli talepleri arasında.

Burada altı çizilmesi gereken bir diğer çok önemli husus şu ki Çin, müesses nizamın alaşağı edilmesini ya da alternatif bir öteki ile değiştirilmesini değil tam aksine faydalandığı ve sayesinde ticari yükselişini tamamladığı mevcut düzenin reforme edilmesini savunuyor.

Bir diğer çıkarım ise Çin’in Rusya ile olan kapsamlı stratejik ortaklığının aslında Çin’in küresel stratejisinin tam ortasında olduğunu görmek olacaktır. Çin açısından bu stratejik bir tercih ve çevrelenmeye dönük çok önemli bir enstrüman olarak öne çıkıyor.

Bunların yanında Çin’in bir diğer önceliği ise ABD’nin ekonomik ve teknolojik baskılarına karşılık olarak kendi iç pazarını ve teknoloji yatırımlarını (özellikle yapay zekâ) güçlendiren ve bağımsızlaştıran bir momentumu yakalamak olduğu görülüyor.

Çin’in küresel stratejisi: Çok kutupluluğu inşa etmek

Son olarak Çin'in Küresel Güney ile kurduğu çok katmanlı ilişkiler ve özellikle Afrika ile Latin Amerika örneklerinde gözlemlenen yoğun diplomatik ve ekonomik faaliyetleri, ABD ile süregelen jeopolitik rekabette yaşanabilecek olası kayıplara karşı bir denge arayışını yansıtıyor.

Bu bağlamda Çin, "diğerlerini" organize etme ve BRICS ile Şanghay İşbirliği Örgütü benzeri uluslararası mekanizmalar aracılığıyla küresel ölçekte "tamamlayıcı" nitelikte işbirliği yapıları ihdas etme çabası içerisinde.

Bu çıkarımlara ek olarak Avrupa ile stratejik diyaloğun ve karşılıklı güvenin artırılması gerektiğini belirten Wang’ın “Avrupa'nın güvenilir bir ortak olabileceğine inanıyoruz." şeklindeki açıklaması son dönemde yaşanan transatlantik parçalanmaya önemli bir gönderme yapıyor. Buna Ursula Von der Leyen’in "Çin'le ticari bağları geliştirmek ve anlaşmalar yapmak için alan var." sözlerini eklediğimiz zaman aslında resim tamamlanıyor.

Çin ve Rusya’nın arasını açmaya çalışan ABD menşeli stratejik tercihlerin Avrupa’yı izole eden ya da çaresizliğe iten bir yaklaşım ile hareket etmesi total bir başarısızlığa neden olabilir. Çin’in bu boşluğu doldurması zor olmayacaktır. Ayrıca Avrupa burada stratejik özerkliğe dair umut vaat eden bazı işaretler de arıyor olabilir.

Sonuç olarak Çin kendisini “istikrar sağlayıcı” ya da en azından bunu talep eden ve çatışmadan imtina eden bir güç olarak öne çıkarırken “karşılıklı saygıya” yapılan vurgu da çok kutuplu bir küresel düzenin kaçınılmaz bir gerçeklik olduğuna dair inançtan ileri geliyor.

Dolayısı ile Pekin'in mesajı aslında net: Çok kutuplu dünya kaçınılmaz ve Çin, bu yeni düzenin mimarlarından biri olmakta kararlı.